KUŞADASI TARİŞ BİNASI VE ZEYTİN YAĞI FABRİKASI
Adı : Kuşadası Tariş binası
Tescil tarihi: 23.03.2007
Sayı : 781
Pafta No : 126 Ada, 18 nolu parsel
Tescil eden kurum: Aydın Kültür ve Tabiat Varlıkları Bölge Kurulu[1]
[1] Murat Saraç, Tariş, Kuşadası envanteri, Kuşadası Belediyesi 2013, sayfalar 91-92
Türkmen Mah. Hükümet Caddesi üzerinde bulunan tarihi Tariş binaları iki adet tescilli yapıdan oluşmaktadır ve ek binaları da ayni parsel içerindedirler. Kentsel sit alanı dışında kalan bu binaların toplam alanı ise 9.958,17 metrekarelik bir yerdir. Tescilli olan ana yapı parselin köşesinde yer alır ve iki katlıdır. Bir cephesi denize bakar. Bu cephede üçgen demir ayaklar üzerine oturan ahşap cumbası vardır. Cumbanın her iki tarafına ahşap pervazlı, ahşap panjur kepenkli, düşey dikdörtgen biçimli birer pencere yerleştirilmiştir. Zemin kat cephe ortasında, cumbanın altına düşecek şekilde binanın giriş kapısı vardır. Kapının her iki tarafında, üst kat pencerelerin tam altında, onlarla aynı özelliklere ve boyutlara sahip birer pencere bulunur. Ayni tip pencereler yapının diğer yerlerinde de devam eder. Yapı örtüsü silme saçaklı ahşap kırma çatıdır. Daha düşük gabarili ek bina ise ana binaya bitişiktir. Bu binada iki katlı ve kırma çatılıdır. Bu binanın yanında da tek katlı ek yapı yer alır. Parsel içindeki diğer tescilli yapı tek katlıdır ve bugün idare binası olarak kullanılmaktadır. Ahşap kırma çatılı yapının pencere kenarları sövelidir ve geç dönem yapısı olduğu söylenebilir.
Kuşadası ekonomisinde zeytin ve zeytinyağı her zaman önemli bir yer tutmuştur. 19.yüzyılın sonlarında Kuşadası ve çevresinde 3500 hektar alanda “ Hamades “ zeytini yetiştirilmekteydi. 1890 yılında 2, 1899-1903 yılları arası 3 ve 1909 yılında ise 6 adet zeytinyağı “Ta’sirhane-yağ fabrikası” mevcuttu. [2] Bugünkü arsanın içinde top sahasına bakan bölümde İtalyan işgali sırasında İtalyanların kurduğu yağhane fabrikasının bir bölümü yer almaktadır. İtalyanlar Türkiye’de ilk zeytinyağı fabrikasını Kuşadası’nda kurmuşlardır. İtalyan firması SOKA sahildeki şimdiki Tariş binasının olduğu alanda sabun ve teneke imalathaneleri ile birlikte çevrenin zeytinlerini işleyerek zeytinyağı ihraç etmişlerdir. Aydın bölgesinden 400 kg lık büyük tahta fıçılar ile Selçuk tren istasyonuna getirilen zeytinler buradan araçlarla Kuşadası’ndaki bu fabrikaya taşınıyordu. Fabrikanın ürettiği sabunlar Akdeniz sahillerinde SOKA sabunu olarak ünlenmişti.[3] İtalyan işgali sırasında üç yıl tam kapasite ile çalışan fabrika daha sonra İstiklal savaşından sonra da çalışmaya devam etmiştir. 04 Şubat 1924 tarihinde Atatürk Kuşadası gezisi sırasında bu fabrikayı gezmiş ve fabrika girişindeki direkte asılı İtalyan bayrağını görünce “ Burada kapitülasyonlar hala kalkmadı mı ? “ diye tepki göstermiş ve bunun sonucunda bu fabrika 1942 yılında fabrikanın Tariş tarafından satın alınması ile sona ermişti.
[1] Ali Ergül, Kuşadası’nda ekonomik faaliyetler, geçmişten geleceğe Kuşadası sempozyumu 2000, sayfa 244
[2] Belma Özgün, Zeytinin kültürümüzdeki yeri, geçmişten geleceğe Kuşadası sempozyumu 2000, sayfa 362-363