KUŞADASI GÜVERCİNADA KALESİ ve ŞEHİR SURLARI ÇALIŞTAYI
Kuşadası kentine ait tarihi mirasın en önemli eserlerinden biri de halk arasında “ Küçük Ada “, olarak bilinen Güvercinada kalesi ve şehir surlarıdır. 16. yy ilk çeyreğinde kıyıdan 225 m. uzaklıktaki kayalığın üzerine Osmanlı donanma komutanı Barbaros’un yaptırdığı “ gözetleme kulesi “ 17.yy başlarında Kuşadası şehri kurulurken Sadrazam Öküz Mehmet Paşa tarafından kaleye dönüştürülmüş ve surlarla çevrilmişti. Güvercinada kalesi , 1826-27 yıllarında Kuşadası muhafızı İlyaszade İlyas Ağa tarafından tamamı surlarla çevrilip son şekli verilmiştir. Keza 17.yy da “ Sur içi” ve “ kale içi mahallesi” olarak yapılan “ iç kale “ surları da 19.yy Mora isyanı ve Girit göçmenlerinin Kuşadası’na iskan edilmeleri sonrasında başlayan şehrin büyümesi sırasında harap edilmiş ve ne yazık ki günümüzde yarısından fazlası yok olmuştur.
Gerek Kuşadası Güvercinada kalesi, gerekse şehir surları hakkında çok sayıda spekülasyonlar yapılmaktadır. Kimi Ceneviz kalesi, kimi Venedik yerleşkesi, kimi de Scala Nova (Bizans) dönemi yapılarıdır diye iddia etmektedir. Ne yazık ki bu ithamlara bilim adamı kisvesi altında bir kitap yazılarak katkıda bulunulmuş ve mesnetsiz iddialarla Güvercinada Kalesinin Ceneviz kalesi olduğu ileri sürülmüştür. 2017 yılında Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Foça Kazıları Başkanı Prof. Dr. Ömer ÖZYİĞİT yazdığı “ Phokaia I Foça Kent Surları kitabında sadece 7 sayfa tutan 4 temelsiz iddiası ile Unesco Dünya Mirası Geçici Listesine Kuşadası Güvercinada Kalesi ve Şehir Surlarının Alınmasını istemişti. Hatta bu isteğini resmi bir mektupla Kuşadası belediyesine iletmiş, belediyemizde 3 yıl süren muhteşem (!) araştırması sonucunda hazırladığı dosya ile Kültür ve Turizm Bakanlığına resmen başvurmuştu. İşin daha dramatik olanı ise bakanlığımızın bu iddiayı ciddi bulup resmen Unesco Geçici Dünya Miras Listesine Türk Kalesi Güvercinada ’yı, Ceneviz Kalesi diye listeye dahil etmesiydi.
Bizde Kuşadası Kültürel ve Tarihi Mirası Koruma Derneği olarak tüm bu spekülasyonlara bilimsel araştırmalarla son vermek amacıyla bir çalıştay düzenlemeye karar verdik. Çalıştay; 4-6 Kasım 2021 tarihlerinde ülkemizin önde gelen, 2 Sanat tarihçisi, 1 Orta çağ ve 1 Yakınçağ tarihçisi ve 1 Mimar’dan oluşan yetkin 5 bilim adamının katılımlarıyla Kuşadası’nda yapıldı. 4-5 Kasım 2021 tarihlerinde iki gün süreyle Güvercinada kalesi ve Şehir Surları detaylıca incelendi ve elde edilen ilk bulgular 6 Kasım 2021 Cumartesi günü Derici Otel’de tam gün süren bir panelle Kuşadası kamuoyunun bilgisine sunuldu.
Çalıştaya katılan 5 bilim adamı Kuşadası Güvercinada panelinde bildirilerini sunduktan sonra , iki buçuk ayı aşkın sürede kaynak ve literatür taramaları yaptılar. 26 Ocak 2022 tarihinde 5 bilim adamının ortaklaşa hazırladığı “ Güvercinada Kalesi ve Şehir Surları Çalıştayı Final Raporu “ Yayınlandı. Hemen ertesi gün 27 Ocak 2022 tarihinde derneğimiz resmi bir yazı ile Kültür Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne başvurarak Türk kalesi olduğu 120 sayfayı aşkın bilgi ve belgelerle kanıtlanan Güvercinada Kalesi kararının değiştirilmesini talep etti. Resmi başvurunun bir örneği de bilgi için Unesco Türkiye Milli Komisyonu Başkanlığına gönderildi. Hala bakanlığın kararını bekliyoruz.