• Anasayfa
  • Favorilere Ekle
  • Site Haritası
Site Menüsü
Site Haritası

Kuşadası Evleri

KUŞADASI TARİHİ ESKİ EVLERİ VE YAPISAL ÖZELLİKLERİ



Kuşadası’nın kentsel dokusu

Kuşadası’nın geçmişteki kentsel dokusu tarihsel süreçte kenti ziyaret eden gezginlerden öğrenilmektedir. Evliya Çelebi , aşağı kale içinde üç mahalle, 180 kiremit örtülü gayet süslü ve güzel binalar bulunduğunu, yolların kaldırım döşeli, caddelerin temiz ve yerleşimin tümünün dokuz mahalleden ibaret olduğunu anlatır. Kuşadası kısmen eğimli, kısmen düz alanda konuşlanmış, yer yer daralıp genişleyen, sürprizli, organik, yokuşlu, merdivenli sokakların görüldüğü, çıkmazların olduğu bir kent dokusuna sahiptir. İlçede ilk kurulan sur içi yerleşimi, Cami kebir ve Dağ mahalleleri dışında zaman içinde Hacı Feyzullah, Alaca Mescit, Cami atik ve ardından Türkmen mahallesi oluşmuştur. Düzlükteki Cami-kebir mahallesinde dik açılı dar sokaklar vardır. Evler sokakları sınırlamakta, arkalarında bahçeler bulunmaktadır. Dağ mahallesi, dar, denize dik açılan merdivenli sokakları ve çıkmazları ile gizemli bir görünüm yansıtır. Sonraları kurulan mahalleler daha büyük yapı adaları içermekte ve yollar eğime dik konumlanmaktadır. Kentin geçmişindeki etnik bağımlı yerleşim alanlarının var olan mahalle yapısıyla karşılaştırıldığında sokak kurgusunun genel karakterini koruduğu, bazı çıkmaz sokakların bağlantılandırıldığı algılanmaktadır. Eski yol güzergahları kapsamında Yıldırım , Aslanlar caddeleri, Anıt, Değirmen, Gümüş, Cephane ve Sarı Sokaklar eski evleri ile öne çıkmaktadır. Kuşadası’nın ticari önemi, yerleşime pek çok zengin tüccarın ve gezginin gelmesine neden olmuştur. Bu durumda nüfus içinde farklı toplumların yer alması, kültürel çeşitliliği ve zenginliği doğurmuştur. İlçenin kentsel dokusu incelendiğinde, 19.yüzyıl kültürel çeşitliliğin yansıması olarak, her cemaatin ayrı mahallelerde yerleştiği görülmektedir. Türk-Müslüman mahallesi ; Yıldırım caddesinin güneybatısında, Ermeni mahallesi   ; Arslanlar caddesinin orta kısmında, Rum mahallesi sit dışında ; Hacı Feyzullah mahallesinin batısındaki kilise dağı alanı etrafında ve Musevi cemaati ise Cami-atik  mahallesinde yer almaktaydı. [1] Arşiv kayıtları tarandığında ve sözlü tarih çalışmaları sonunda yerleşimdeki aileler şu şekildeydi. Türk aileleri “ Arslan, Kocatepe, Ferdönmez, Adalıoğlu, Öz sakallılar, Ekmekçiler, Güven, Aktar, Hekimoğlu, Kaymak oğlu, Talay, Ergun, Okan, Nalbantoğlu, Korkut “, Ermeni aileleri “ Sarıyannis , Aslanian “ Musevi aileleri “ Abualf, Alfassi, Saraujan, Faraci, Abuzel “ ve Rum aileleri ise “ Mihalapoulos, Sinnefias, Yeorgios, Asimakopulos, Yeorgiadis, Lagaros, Vlassapoulos, Vasiliadis, Pandelidis, Panayitopoulos, Sinnefias “ isimleri ile bilinirdi. Cemaatlerin evleri birbirlerinden mimari özellikleri ile hemen ayırt edilebilirdi. Masif görünüşlü metal ve kemerli kapıları olanlar Ermenilere,  pencerelerde görülen ahşap kafesli evler Türk-Müslümanlara ve büyük kapılı evler Rumlara aitti.
 

[1] Prof.Dr. Eti Akyüz Levi, Kuşadası Tarihi Evleri,  Kuşadası Sempozyumu 2001

Kuşadası evleri tipolojileri










Kuşadası evleri, kat adedine bağlı olarak, tek kat, bodrumlu ve tek katlı, iki katlı, üç katlı olmak üzere gruplanabilir. İki ve üç katlı örneklerde çıkma karakteristik öge durumundadır. Söz konusu evlerde alt katta yığma, üst katta bağdadi yapım tekniği uygulanmıştır. Kuşadası evleri hakkında araştırma yapan Cengiz Bektaş’a[2] göre, “ taşlıklı-sofasız, yan sofalı, L sofalı ve orta sofalı “  olarak dört grupta ele alınmalıdır. Söz konusu evlerdeki örüntüyü belirlemek amacıyla farklı mahallelerden örnekler seçilip, mekânsal akış şemaları irdelenmiştir. Buna göre çeşitli mahallelerdeki konutlar arasındaki mekânsal ilişkiler, yaşam merkezi veya merkezleri, var olan mekanlar bağlamında karşılaştırma yapılmıştır. Bahçeler evlerin yanında veya arkasında yer almakta, evlere doğrudan veya bahçe aracılığı ile girilmektedir. Alt katlarda taşlık ve avlu ile günlük yaşam mekanları, bahçede hela konumlanmaktadır. Üst kat odaları hayat veya bahçe veya sokak sokağa bakmaktadır. Bazı odalarda  yüklük ve köşesinde yunmalık vardır. Evler genelde doğuya bakacak tarzda biçimlenmiştir. İki ve üç katlı örneklerde çıkma yaygındır. Yapım sistemi alt katta yığma, üst katta ahşap karkastır. Kuşadası evlerinin cephe genişlikleri ve parsel büyüklükleri belirgin farklılıklar yansıtmaktadır. Dar cepheli örnekler yanı sıra, enine şekillenmiş-orta sofalı-evlerde vardır. Kuşadası’nda 2008 verilerine göre 105 tescilli konut olup, bunların 38 dağ, 34 ü cami atik, 18 i cami kebir, 10 u alaca mescit ve 5 i Hacı Feyzullah mahallesindedir ancak toplam sayının 300 civarında olduğu bilinmektedir.  Bu konutların bir kısmı işlevini sürdürmektedir çoğu 3 nesil boyunca veya daha uzun sürelerde  ayni aileler tarafından kullanılmaktadır. Örnek olarak Yıldırım caddesi no 95 deki Hacı Komser evi 100 yıllık ev 80 yıldır Adalıoğlu ailesinin mülküdür. Anıt sokak no 7 deki ev ise 150 yıldır Sarıoğlu ailesinin malıdır.



[2] Cengiz Beştaş, Kuşadası Evleri, Yurt Ansiklopedisi Aydın maddesi Cilt II, İstanbul 1982 sayfalar 966-1101

Kuşadası evlerinde cephe ögeleri-Kapılar









Bir yönüyle kapı kamusal alan olan dıştan, özel alan olan içe geçişi belirleyen sınır ögesi niteliğindedir ve aynı zamanda iç ve dış mekanı bütünleştirir. Evin sembolü olan kapı giriş mekanının parçası olarak bazı evlerde sokakla hemen hemen aynı kotta konumlanırken, bazılarında giriş nişinin sonunda, birkaç basamakla sokaktan koparılmış durumdadır. Bu tip örneklerde açık ve kapalı arasında oluşan yarı açık, tanımlı giriş mekanının çarpıcı bir ögesi durumundadır. Kuşadası evlerinin kapılarında ahşap ve taş örnekleri olmakla birlikte, daha çok ahşap kapılar yaygındır.  Demir kapılar, ahşap kapılara göre çok azdır. Formlarına göre ; tek kanat, çift kanat (özdeş veya farklı ), üstü düz söveli, kemerli, havalandırma bölümlü, gibi farklı tipleri içerir. Çift kanatlı örneklerde tümüyle masif kanatlılar olduğu gibi tablalı, altı masif, üstü demir parmaklıklı kapılarda vardır. Ender görülmekle birlikte, ahşap bazı kapıların üstü metal levha kaplı olup, iri başlı metal çivilerle dekoratif bir nitelik yansıtırlar.

Pencereler










Evlerin dış dünyaya açılan gözleri pencereler, Kuşadası evlerinde de çarpıcı ögelerdendir. Kuşadası evlerinin dışa açılan gözleri olarak nitelendirilen pencereler ise yerleşimde çeşitlilik ve zenginlik göstermektedir. Ahşap pervazlı, giyotin doğramalı pencereler yoğundur. Kuşadası’nın karakteristiği olarak nitelendirilebilecek bir tipse, dışta giyotin doğrama, içte ise ahşap çift kanadın olduğu pencerelerdir. Giyotin doğramalı bazı pencerelerde, ya altta, yada alt ve üstte kafes vardır. Ayrıca taş söve görülmekte birlikte pencere doğrama tiplerinde, giyotin, açılır çift kanat, üstü vasistas, altı açılır çift kanat, alt ve üstü eşit, ayrı ayrı açılır çift kanat başlıca örneklerdir. Parmaklıklarda demir yaygın olarak kullanılmıştır. Düz yatay, düz dikey, ferforje, Osmanlı kafesi, cumba kafes en yaygın örneklerdendir. Pencereler, kare, dikey veya yatay dikdörtgen olarak kullanılmıştır. İkiz pencereler yaygındır. Taş söveli bazı örneklerde, sövenin pencere altındaki bölümü genişleyerek dekoratif bir profille sona erer. Giyotin doğramalı pencerelerde altta veya üstte kafesler vardır. Ahşap kafes güneş kontrolü sağlamaktan öte mahremiyet etkisinin mimari yapıya yansıması olarak dışarıdan görülmeden dışarıyı görebilme amacına göre yapılmıştır. Pencerelerde güvenlik amacıyla metal parmaklıklar veya ahşap kanatlar yer almaktadır. Parmaklıklarda demir yaygın olarak kullanılmıştır. Venedik panjuru adı verilen ahşap kanat düzenleri çok meşhurdur. Cumhuriyet dönemi ve sonrasında ise açıklıkların artarak pencerelerin enine gelişen bir özelliğe büründüğü görülmektedir. Pencere üstünde Türk kimliğini yansıtan ay-yıldız ile Kuşadası’nı karakterize eden “ kuş motifi” yer alır.[3]



[3] Prof. Dr. Eti Akyüz Levi, Kuşadası Evlerinde cephe ögeleri, Geçmişten geleceğe Kuşadası 2009, sayfa 128-138

Çıkmalar





Yapıya ve sokağa üçüncü boyutta hareketlilik ve zenginlik katan çıkmalar iki ve üç katlı Kuşadası evlerinde genelde şahnişin niteliğinde olup cumba düzeninde taşırtmalara da rastlanmaktadır.  Cumbalar yanal düzeyi ahşap ve cam, şeffaf, özelleşmiş oturma köşeleri niteliğiyle dış mekanın içe uzantısı gibidirler.  İçin dışa uzantısı niteliğindeki şahnişinler, paralel çıkma, gönye çıkma, dizi gönye çıkma ve köşe çıkma şeklindedir. Cephede, cephe boyunca, cephe ortasında, yanda, köşede veya iki yanda konuşlanmaktadır. Plan ve cephe bağlamında bulunduğu mekan ile tümüyle birleşmiştir. Şahnişinler yapı üst örtüsü ile bütünleşirken, saçak altı düzeniyle farklı oluşmaktadırlar. Saçak altı düz, ahşap kaplamalı örnekler görülmekle birlikte yaygın olarak eğri  profilli bir geçişin olduğu sıvalı ve üstünde bitkisel motifler ile köşelerde yer yer kuş profilinin yer aldığı çıkmalar görülür. Türk evlerinin karakteristik özelliği olarak plan ve cephede yapı kütlesiyle bütünleşen çıkmalar, düz veya eğril ahşap payandalarla desteklenmişlerdir Çıkma altı ise düz veya eğri eli böğründe ahşap elemanlarla desteklenmiş olup, yaygın olarak alttan Bağdadi çıtaları ile kaplanarak sıvanmıştır. Söz konusu eğri geçişin geometrik ve bitkisel bezemelerle zenginleştirildiği çok sayıda örnekler görülmektedir.

Kat ve saçak bordürleri, köşe silmeleri, motifler





Kuşadası evlerinde yaklaşık 30-40 cm genişliğinde olan saçaklar alttan düz veya eğik düzende ahşap kaplamalı olabildiği gibi genellikle profillendirilerek sıvanmıştır. Yalın olarak yapılmış örnekler bulunmakla birlikte yaygın olarak bitki ve hayvan motifleri ile birlikte zenginleştirilmişlerdir.  Stilize çiçek, yaprak motifleri le Kuş motifleri Kuşadası evlerinde sıklıkla kullanılmış ve bu evlerin özellikleri olmuştur. Evliya Çelebi’nin her yıl buraya 100.000 kuş gelir anlatımı ile adeta bütünleşmişlerdir. Cengiz Bektaş ise bu kadar kuş yoğunluğunu başka yerlerdeki evlerde görmedim demektedir. Bazı Kuşadası evlerinde ise plastır düzeninde üstü sütun başlıklı köşe silmeleri, geometrik motiflerle oluşturulmuş kat ve saçak bordürleri görülmektedir.

Kaynakça

Bektaş, C. (1982). Kuşadası Evleri. Yurt Ansiklopedisi Cilt II Aydın maddesi, s. 966-1101.

Levi, P. D. (2009). Kuşadası Evlerinde Cephe Ögeleri. Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu II (s. 128-138). Kuşadası: Kuşadası Belediyesi.

Levi, P. E. (2001). Kuşadası Tarihi Evleri ve yapısal Özellikleri. Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu (s. 225-230). Kuşadası: Kuşadası Belediyesi.

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 



 

Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi1
Bugün Toplam282
Toplam Ziyaret349647
Köşe Yazıları
Hava Durumu