Adalızade
ADALIZADE MEZARLIĞI BİR HAFIZA MEKÂNIDIR.
Toplumsal hafızayı canlı tutan “ Hafıza mekanlarının “ başında mezarlıklarımız gelir. Tarihi Mezarlıklar, kentlerin kültürel miras hazineleridir. Bir kentin sosyal ve demografik yapısı ile ilgili izler, edebiyat ve sanat eserleri, topluma yön vermiş ünlü kişiler, taş işleme ve yazı sanatı, kaybolan meslekler, dini kimlikler, efsaneler, yüzyıllardır süre gelen semboller tarihi mezarlıklarda bulunur. Bizde Kuşadası’nda, Adalızade adıyla tanınan böyle bir mezarlığa sahibiz. 16. yy da ünlü bir din aliminin türbesi etrafında oluşan ve 18-19 yy da büyüyerek büyük bir mezarlık haline gelen Adalızade halen yaşayan canlı bir açık hava tarih ve kültür müzesidir. Tarihi ve modern mezar taşlarının bir arada olduğu bu mezarlık ayni zamanda geçmişi ve günümüzü birleştiren kutsal bir taş mekteptir ve en önemli hafıza mekanıdır.
Tarihi bir mezarlığı anlamak ve topluma tanıtmak için yapılması gereken işler ; “ nasıl “ ile başlayan soruların cevaplarıyla bağlantılıdır. Birincisi; mezarlıkların kültürel önemi halka nasıl iletilebilir? Adalızade mezarlığı, Kuşadası’nın kültürel belleği olduğundan öncelikle mezarlıkta bulunan kişilerin hikâyelerini, mezar taşlarındaki edebi metinleri, taşlara kazınan sembollerin verdikleri mesajları, mezarlık mimarisini ve bitki örtü yapısını inceledik ve kayıt ettik. Bir anlamda detaylı ve anlaşılır bir envanter hazırladık.
İkinci adımda; Kuşadası halkının dünyanın son durağı olan Adalızade mezarlığını ziyaret ederek kaybettikleri yakınlarının özlemlerini giderdiklerini, kendini hesaba çektiklerini, dünya koşturmacasından kısa bir an uzaklaştıklarını, ölümü hatırlayıp hırslarını dizginledikleri yer olduğunu fark ettik. Dedelerinin veya ninelerinin mezarlarını ziyaret ederken sanki mezardaki ölülerle hal diliyle konuştuklarını gördük. Ünlülerin mezardaki kısa biyografilerini okuduklarında ise onlarla gururlandıklarını anladık. Kısacası; mezarlıkların Kuşadası halkının bir nevi dertlerini boşaltma, gevşeme, dinlenme ve enerjilerini tekrar şarz etme istasyonları ve hafıza mekanları olduğunun bilincine vardık.
Tarihi mezarlıklar ; çok yönlü ve çok farklı mezar taşlarına sahip olmaları nedeniyle geniş bir ziyaretçi potansiyeline sahiptirler. Toplumun her kesimi burada kendine ait bir şeyler bulur ve inceler. Mimar taş sanatını ve mimari akımları, edebiyatçı taşlardaki edebi metinleri ve yazı tekniklerini, ressam , taşlardaki tasvirleri, epigraf taşlara kazınan sembollerin verdiği mesajları, tarihçi geçmiş dönemdeki olayları ve çözüm şekillerini inceler. Günümüzde tarihi mezarlıklar çok sayıda meslek dallarının birer uygulama atölyeleridir. Öte yandan tarihi mezarlıklar barındırdıkları bitki örtüsü nedeniyle birer “ botanik park , nefes alma istasyonu, hafıza mekanı ve rehabilitasyon merkezi” olmuşlardır. Böylece mezarlıklar yüz binlerce ziyaretçisi olan ve titizlikle korunması gereken kültürel miras merkezleri olmaya başlamıştır. Kuşadası’nın hafıza mekanlarından biri olan Adalızade mezarlığı yakında açık hava mezar taşları müzesi olarak açılacaktır.
