• Anasayfa
  • Favorilere Ekle
  • Site Haritası
Site Menüsü
Site Haritası

Hamamlar

KUŞADASI  TÜRK HAMAMLARI




Kuşadası, diğer ilçelere nazaran Türk eserleri bakımından oldukça fakir bir ilçedir ve Selçuklu ve Beylikler dönemine ait Türk eserleri hiç olmadığı gibi, Osmanlı dönemine ait çok az sayıda cami, bir kervansaray, iki türbe , bir mezarlık, bir düzine sokak çeşmesi ve iki adet Osmanlı hamamı mevcuttur. Bunun sebebi Kuşadası’nın 1613 tarihine kadar küçük bir kaza olması ve Konevi Damat Mehmet Paşa’ya tersane hassı olarak verilmesinden sonra yeniden imara girmesi ve büyük bir külliyenin sadrazam tarafından yaptırılmasıdır. 17. Yüzyıl başlarında  Konevi Mehmet Paşa ile birlikte önemli bir liman haline Kuşadası gelmiştir. Diğer etkenlerden biri de Kuşadası’nın kozmopolit bir demografik yapısı olmasından ve Türk, Rum, Ermeni ve Yahudi cemaatlerinin bir arada yaşamasından da Türk idareciler tarafından gerekli sayıda Türk eserleri yapılmamasındandır. 1930 lardaki eski eser düşmanlığı ve tahribatı ile 1970 lerde başlayan turizm furyası da bu eserlerin çok kısa sürede yıpranmasına ve hatta yok olmasına sebep olmuştur. Kuşadası’nda sadece Osmanlı dönemlerinden kalma iki adet Türk hamamı günümüze kadar çeşitli değişikliklerle ulaşabilmiştir.

KALE İÇİ HAMAMI



Adı :                             Kaleiçi Hamamı    

Tescil tarihi:                  31.07.1986             

Sayı :                             2525               

Pafta No :                     20L-1VA                   

Tescil eden kurum:       Türkiye Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu [1]

 

Cami Kebir Mahallesi’nde Öküz Mehmet paşa caminin doğusunda, Tuna ve Yedi Eylül sokaklarının kesiştiği noktada yer alan 7 nolu eserdir. Moloz taşla inşa edilen yapı erkekler ve kadınlar için  tahsis edilmiş iki bölümden oluşan bir çifte hamamdır.  Her iki kısımda da enine dikdörtgen planlı birer ılıklık ve  kare planlı birer sıcaklık mekânına sahiptir. Soyunmalık kısımları orijinal değildir ve muhtemelen 19. yy.da değişikliğe uğramıştır. Kadınlar kısmı soyunmalığı bugün farklı bir işlevde kullanılmaktadır ve hamamın her iki kısmında da erkekler soyunmalığı hizmet vermektedir. Erkekler kısmı soyunmalığına batı duvarı üzerinde yer alan basit bir açıklıktan girilmektedir. Düz ahşap bir tavanla örtülü olan bu mekanın doğu duvarı üzerinde muhtemelen havlu kurutmak ya da kahve ocağı olarak kullanmak amacıyla yapılmış “ sivri kemerli tonozla örülmüş derin bir niş “ bulunmaktadır. Bu duvar sonradan yapılan onarımla çini plakalarla kaplanmıştır. Kadınlar kısmı soyunmalığı iptal edildiği için bu kısmın ılıklığına erkekler ılıklığından geçilmektedir. Erkekler kısmı ılıklığı kuzey-güney doğrultuda yuvarlak kemerli bir tonozla örtülmüştür.




Kadınlar kısmı ılıklığı ise bir aynalı manastır tonozla örtülüdür. Erkekler kısmı ılıklığının kuzey, kadınlar kısmı ılıklığının güney köşesinde üzeri aynalı manastır tonozla örtülü birer tuvalet bulunmaktadır. Her iki kısımda da taşlık mekanı yoktur. Sıcaklık mekanları birer kubbeyle örtülü kare mekanlardır.  Kubbelere geçiş iri tromplarla sağlanmıştır. Erkek ve kadınlar kısmı ılıklık ve sıcaklık mekanlarının duvarları sonradan yerden 2m yüksekliğinde  mermerle kaplanmıştır. Sıcaklık mekanlarının ortasında yer alan göbek taşları da orijinal değildir. Aynı şekilde mekanlar arasında geçişi sağlayan açıklıkların söveleri ve kemerleri de sonradan mermerle kaplanmıştır. Hamamın su deposu ve ateşliğinin bulunduğu doğu cephesi sonradan eklenen yapıların çokluğundan algılanamamaktadır. Yapının sahip olduğu plan şemasına çoğunlukla küçük yerleşim bölgelerinde yer alan küçük boyutlu hamamlarda rastlanmaktadır. Yapının inşa kitabesi yoktur. Öküz Mehmet Paşa’nın yaptırdığı ve bugün Kale içi cami olarak bilinen yapının hemen yanında yer alması hamamın külliyenin bir parçası olduğunu akla getirmektedir. 1671 yılında Kuşadası’nı gezen Evliya Çelebi, biri iç kalede diğeri dış kalede olmak üzere iki hamamdan bahsetmektedir.1918 tarihinde yapılan bir istatistik bilgisi de Kuşadası’nda iki adet hamamın olduğunu belirtmektedir.[2]


[1] Murat Saraç, Kaleiçi hamamı, Kuşadası Envanteri, Kuşadası Belediyesi 2013, sayfa 67

 [2] Yrd. Doç.Dr. Şakir Çakmak Kuşadası’ndaki Türk hamamları, Geçmişten geleceğe Kuşadası sempozyumu, Kuşadası 2000, sayfalar 187-189

BELEDİYE HAMAMI-GÖNÜL HAMAMI



Adı :                             Belediye Hamamı-Gönül hamamı                       

Tescil tarihi:                  03.07.1987                

Sayı :                             3495                          

Pafta No :                     20L-1Vd                   

Tescil eden kurum:       Türkiye Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu [3]



[3] Murat Saraç, Belediye Hamamı  Kuşadası Envanteri, Kuşadası Belediyesi 2013, sayfa 65

Cami atik mahallesi Yıldırım Caddesindeki  Hacı İbrahim caminin kuzeyinde yer alan Belediye hamamı halk arasında Gönül hamamı olarak ta bilinmektedir. Erkekler ve Kadınlar için tahsis edilmiş iki bölümden oluşan çifte hamamdır. Dar bir bahçe içinde yer alan yapı doğu, batı ve kuzeyine inşa edilmiş  yakın tarihli yapılarla kuşatılmıştır. İnşa malzemesi moloz taştır ve soyunmalık kısımları orijinal değildir. Erkekler kısmı soyunmalığına güney cephesi üzerindeki dikdörtgen şekilli geçiş mekanından ulaşılmaktadır. Geçiş mekanına mermerden yapılmış basit bir açıklıktan girilmektedir. Açıklığın üst kısmında dört satırdan oluşan bir onarım kitabesi vardır. Bu mekandan ayni zamanda hamamı çevreleyen dar bahçeye de geçilmektedir. Erkekler kısmı soyunmalığı düz ahşap  tavanla örtülü kareye yakın dikdörtgen planlı bir mekandır. Ortasında mermerden fıskiyeli bir havuz bulunmaktadır.  Kadınlar kısmı soyunmalığı düzgün olmayan dikdörtgen şekilli bir mekandır. Bu mekana kuzey cephesi üzerinde yer alan basit bir açıklıktan girilir. Hamamın her iki kısmı eş büyüklükte iki kubbeyle örtülü enine dikdörtgen planlı birer ılıklık mekanı ile enine sıcaklıklı, ortası kubbeli, çifte halvetli birer sıcaklık mekanından oluşmaktadır. Ilıklık mekanlarını örten kubbelerin geçişleri pandantiflerle sağlanmıştır. Sıcaklık mekanları enine dikdörtgen planlı birer mekan olmasına karşılık üstte, kuzey ve güney duvarları üzerine yerleştirilen birer sivri kemerle kareye dönüştürülmüş ve birer kubbeyle örtülmüştür. Bu mekanında kubbe geçişleri pandantiflerle sağlanmıştır. Hamamın her iki kısmında da sıcaklık mekanlarına ait ikişer halvet vardır ancak yakın tarihlerde yapılan bir onarımda kadınlar kısmına ait halvetlerden güneyde olanı erkekler kısmına dahil edilmiştir. Halvetlerin tümü geçişleri tromplarla sağlanmış birer kubbe ile örtülüdür. Hamamın batısında cephe boyunca uzanan bir sıcak su deposu ile deponun üzerine yerleştirilmiş bir soğuk su deposu bulunmaktadır. Yapı, kale içi hamamı gibi değişikliklere uğramış, duvarları yerden 2m yüksekliğe kadar mermerle kaplanmış,  kadınlar kısmına ait halvetlerden biri erkekler kısmına ilave edilmiştir. Kurnaları bile orijinal değildir ve orijinal kurnalar bahçeye atılmıştır. Yapının inşa kitabesi yoktur ve güney cephesindeki giriş açıklığının üzerindeki onarım kitabesinin metni şu şekilde okunmaktadır.

 

Sarızade İbrahim ağa oldu muvaffak

Reis iken ol civan sa’y eyledi ciddi-i tam

Aferün çün gayrete hoş yapıldı bu hamam

Sarf eyledi akçeyi belediye ber-tamam

Sene 1298


 

Günümüz Türkçesi ile ;

Sarızade İbrahim ağa genç bir belediye başkanı iken bu hamamın yeniden yapılmasını sağladı. Aferin bu gayretine. Belediye parayı eksiksiz harcadı ve hamam güzel oldu. Sene 1881 Kitabeden de anlaşıldığı gibi hamam 1881 senesinde esaslı bir onarım görmüştür. Bu onarımın daha çok soyunmalık kısmı onarımı olduğu ve hamamın diğer kısımlarında plan şemasından bir değişiklik yapılmadığı görülmektedir. Belediye hamamı değerli araştırmacı Semavi Eyice hocanın yaptığı “ Türk Hamamları “ tipolojisinin  “ Ortası kubbeli, enine sıcaklıklı, çifte halvetli “ hamamlar sınıfına girmektedir. Bu tür hamamlara Osmanlı coğrafyasının her köşesinde sıkça rastlanılmaktadır. [4]

 

SONUÇ

Kuşadası’nda bulunan bu iki hamam Türk hamam mimarisinin mütevazı iki örneğidir. Bu hamamların ikisi de birer çifte hamamdır. Soyunmalık kısımları tamamen yenilenmiştir. Kale içi hamamı her iki kısmı da enine dikdörtgen planlı bir ılıklık ve kare planlı bir sıcaklıktan oluşan küçük boyutlu bir yapıdır.  Belediye hamamı ise;  Türk hamamları arasındaki örneklerde  sıkça rastlanılan ortası kubbeli, enine sıcaklıklı, çifte halvetli hamamlar grubuna ait yapılardandır. Sonuç olarak , Kuşadası’ndaki bu iki hamamın, çeşitli yapılarla kuşatılmış olmalarına ve bilinçsiz onarımlara maruz kalmalarına rağmen günümüzde de işlevlerini sürdürmeleri önemlidir.

 

Kaynakça

Çakmak, Ş. (2000). Kuşadası Türk Hamamları. Geçmiştem Geleceğe Kuşadası Sempozyumu I (s. 187-189). Kuşadası: Meta Basım İzmir 2001.

Çakmak, Y. D. (2000). Kuşadası Türk Hamamları. Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu I (s. 189-192). Kuşadası: Meta Basım, İzmir 2001.

Saraç, M. (2013). Belediye Hamamı, Kuşadası Envanteri. Kuşadası: İntegra Proje Yönetimi.

Saraç, M. (2013). Kuşadası Kaleiçi Hamamı, Kuşadası Envanteri. Kuşadası: İntegra Proje yönetimi.

 

 



[4] Yrd. Doç.Dr. Şakir Çakmak Kuşadası’ndaki Türk hamamları, Geçmişten geleceğe Kuşadası sempozyumu, Kuşadası 2000, sayfalar 189-192

 

 

 

 

 

 

 

 

Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi2
Bugün Toplam114
Toplam Ziyaret349479
Köşe Yazıları
Hava Durumu