Türk Şehri Kuşadası

TÜRK ŞEHRİ KUŞADASI’NIN KURULUŞU-2

Bugünkü Kuşadası şehrinin gerçek anlamda kurucusu Türk [1]kökenli, ileri görüşlü, ticari deha sahibi ve imparatorluk akademisi Enderun’da yetişmiş büyük devlet adamı vezir-i azam Öküz Mehmet Paşa’dır. Mehmet paşa aslen Varsak Türkmenlerindendir ve Ulukışla’da doğmuştur.  Devşirme Osmanlı bürokratları arasından zekâsı ve bilek kuvvetiyle sıyrılmış, 1607-1622 yılları arasında büyük işler başarmış,  Mısır beylerbeyi, kaptan-ı derya ve vezir-i azam olarak görev yapmış ve sultan 1. Ahmet’in kızı Gevherhan ile evlenerek saraya damat olmuştur. Padişah’ın fermanı ile Kuşadası’nı iskana açmış ve kentimizde bir külliye yaptırarak bugünkü Kuşadası’nı şehir olarak meydana getiren  ilk önemli adımı atmıştır.

Mehmet Paşa ; Kaptan-ı Derya olarak 1613 tarihinde bir külliye   inşası  ile Kuşadası’nın kurmaya  başlamış ve 1614 yılında ise vezir-i azam olmasıyla inşaatı hızlandırmıştır. 1618 de Kuşadası’nın kuruluşu tamamlanmış ve şehir surlarla çevrilerek bugünkü iç kaleye-kale mahallesine-Kütahya Türkmenlerinden “Bozkuş[2] ve Kılcan “ aşiretleri getirilerek Kuşadası kalesi muhafazasında görevlendirilmişlerdir. 1619 yılında Kuşadası gümrük merkezi olmuş, Batı Anadolu’da “ Sakız, Çanlı, Balat “ gümrükleriyle aynı ağın içine dahil edilmiştir. 1630-32 yıllarında  kale şehir olarak cazibe merkezi olmaya başlamıştır. 1622 tarihinde Halep’te sürgünde iken vefat eden Öküz Mehmet Paşa’nın yerine defterdar Topal Recep Paşa tayin edilmiş ve Kuşadası İstanbul’un iaşesini tedarik eden kentler arasında hızla yükselmeye başlamıştır.

1671 yılında kentimizi ziyaret eden ünlü Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi , Kuşadası’ndan sitayişle bahseder ve çok önemli bilgiler verir. Evliya Çelebiye göre “aşağı kale[3] içinde 3 mahalle, 180 kiremit örtülü, gayet süslü ve güzel binalar vardır. Yolları kaldırım döşeli, temiz caddelerdir. 200 dükkân vardır ama bedesten yoktur. 1 hamamı, 1 hanı ve 7 çeşmesi, 7 mektebi, 1 medresesi ve kaptan topal Recep paşa ’nın yaptırdığı kubbesi kurşunla örtülü 1 camisi vardır.  Bayırlar üzerine bağ bahçeli, akar sulu, sağlam konaklar, verimli bahçelerle donanmış kenttir ki tümü 9 mahalledir.  Kentin havası ve suyu çok güzel olduğundan güzel delikanlıları ve kızları çoktur. Genç delikanlıların hepsi Cezayir esbabı  giyerler. Tüfenk kurmuş yiğitleri ünlüdür. Kadınları kumaş ferace giyer, namusluca hareket ederler ve başlarına beyaz başlık takarlar.

17. yy sonunda artık  Kuşadası Batı Anadolu’da Osmanlı’nın önemli liman kentlerinden biri olmuş, İzmir limanının önüne geçmiş, İskenderiye-İstanbul arasındaki deniz ticaretinde önemli bir ara durak ve lojistik merkezidir. Bilhassa “ pirinç sevkiyatı, hacı gemileri mola merkezi, İstanbul iaşesinin tedarik limanı ve yabancı konsolosluk bürolarının “  faaliyet gösterdiği kültür ve ticaret merkezidir. Şehrin atardamarı ise  “ Kurşunlu Han “ namıyla tanınan  kervansaraydır. Bu handa sadece kervanlar ve yolcular konaklamaz ayni zamanda para değiş-tokuşu  yani kambiyo işlemleri yapılır, borsa kurulur, Cezayir dayıları gemilere levent adayları toplar, imparatorluğun her yöresinden gelen milletlere mensup kişilerde  birbirlerine kültür aktarımları da yaparlar.

Hülasa ; Kuşadası tipik bir Osmanlı-Türk şehri haline gelmiş, dört toplumun bir arada huzur içinde yaşadığı refahı,  havası, modası  ve güzel huylu insanları ile tanınan bir liman şehri olmuştur. (devam edecek)