OSMANLI MEZAR TAŞLARI MESLEK TİPOLOJİLERİ
Erken Osmanlı dönemi mezar taşları genellikle sanduka tipi lahitli mezarlar olduklarından serpuşlar pek fazla kullanılmamıştır. Osmanlı devletinin yeni fetihlerle büyüyüp gelişmesi ve Edirne’nin başkent olmasından sonra Edirnekari adı verilen, Edirne’ye özgü mezar taşları yapılmaya başlanmıştır. Bursa ve Edirne şehirlerinde Arapça kitabeleri ile sarıklı mezar taşlarını az da olsa görmekteyiz. İstanbul’un fethinden sonra, Fatih tarafından Osmanlı devleti imparatorluğa terfi etmiş ve II. Mehmet Han imparatorluk kanunları ihdas ederek bir cihan imparatorluğu yolunda önemli adımlar atmıştır. Fatih kanunnameleri hukuk ve sosyal hayat düzenlendiği gibi ek fermanlarla askeri, eğitim ve dini kurumlarda düzenlenmiş ve kıyafetnamelerle meslek giysileri sınıflandırılmıştır. Fatih’ten sonra gelen padişahlarda bunlara ek ilaveler yapmış ve Osmanlı imparatorluk protokolü bilhassa Türk asrı denilen 16.yy.da zirve yaparak üç kıtaya mührünü vurmuş ve nizam-ı âleme örnek olmuştur. Osmanlı mezar taşlarındaki mesleklerin tipolojilerini çıkarmak oldukça zordur. Elimizdeki kaynaklara göre Kuşadası Adalızade mezarlığındaki şahideleri üç ana gruba ayırabiliriz. 1. Sarık 2. Kavuk 3. Fes
Sarık:
Erken Osmanlı döneminde genellikle din adamlarının ve eğitimcilerin giydiği bir başlıktır. Tülbent adı verilen pamuklu bezin başa sarılması ile oluşan bu serpuş Osmanlıda halk arasında çok sık kullanılmış ve imparatorluk döneminde ise kavuklarla kullanılmaya devam etmiştir. Adalızade’ de Örfi kafesi destar, ve Dolama destar sarıklar vardır.
Kavuk:
Fatih ile başlayan ve II. Mahmut’a kadar devam eden bu serpuşlar uzun süre kullanılmış ve çok çeşitli meslek gruplarını temsil etmiştir. Genellikle keçe, karton, kumaş, Hint bezi ve tülbent, vb malzemeler kullanılmıştır. Yüzlerce değişik çeşitleri olan kavuklardan Adalızade olanlar; devlet memurlarının başlığı olan Kâtibi, ticaret erbabının ve esnafların başlığı Nezkep, Yeniçeri askerlerinden seçkin bir zümrenin kullandığı Serdengeçti ve Paşaların, kapı ağaların ve saray mutfağı görevlilerin kullandığı Paşalı ve Denizcilerin kullandığı Makdem vardır. Ülkemizde İstanbul ve Çeşme bölgelerinden sonra en çok denizci mezar taşının Kuşadası’nda olduğunu tahmin ediyoruz.
Fes:
Kuşadası Adalızade mezarlığındaki taşların sadece çok az bir bölümünde yaptığımız incelemelerde tespit ettiğimiz mesleklerden birkaç tanesi şunlardır. . Debbağ Mustafa, Keresteci Hacı Mehmet, Kutucu Nuri, Mataracı Hacı Salih, Hazinedar Hüseyin, Sepetçi Muhammed, Molla İbrahim. Mezarlığımızdaki taşların hepsi okundu. Tercümeleri, çizimleri, tasnifleri ve diğer işlemleri devam etmektedir. 524 taşın tamamı doktora tezi olarak basılacak ve Kuşadası halkına kitap halinde sunulacaktır.