• Anasayfa
  • Favorilere Ekle
  • Site Haritası
Site Menüsü
Site Haritası

Kaybolan Camiler ve Mescitler


KAYBOLAN KUŞADASI OSMANLI CAMİLERİ  ve MESCİTLERİ

 


Kuşadası’nda Türk yerleşimi sonrası pek çok eser meydana getirildiği anlaşılmakla birlikte günümüze ulaşabilmiş olanların sayısı fazla değildir. Bunlardan en eskisi Osmanlı sadrazamlarından Öküz Mehmed Paşa’nın yaptırdığı külliye olup günümüze sadece cami, han ve hamam ulaşabilmiştir. Kuşadası Hurufat Defterlerinde bahsedilen  Kuşadası Camilerinin ve mescitlerinin büyük bir kısmı ne yazık ki kaybolmuş ve yıkılmıştır. Bazı camiler ve mescitler ise bugünkü Kuşadası sınırlarının içerisinde kalmıştır. Örneğin Balat, Söke, Selçuk, Çamlık, Şirince ve köyleri bugün Selçuk  ilçesinin veya İzmir ilinin hudutları içerisindedir. Bu hududu Sığacık ve Çeşmeye kadar da uzatmak mümkündür.


Bununla birlikte Kuşadası’nda  1821 de başlayan Mora isyanı ve sonrasındaki bozulmalar, Rum ve eşkıya isyanları, başı bozuk düzen, İtalyan ve Yunan işgalleri sırasındaki yıkım ve tahribattan da camiler ve mescitlerimiz de nasiplerini almışlardır. Cumhuriyetin ilanından sonraki 1935-1945 arası dönemde kentin büyümesi ve yeni iskan alanları  ve işyerleri açılması nedeniyle tarihi camilerin ve mescidlerinde bir anlamda yok edilmelerine sebep olmuşlardır. Günümüzde ise Kuşadası kent merkezinde ne yazık 5 tarihi cami vardır ve hiç mescit yoktur.


Kuşadası Hurufat Defterlerine göre bir zamanlar Kuşadası ve köylerinde şu camiler ve mescitler vardı ancak bugün bu camiler ve mescitler mevcut değildir.

 

Yok Olan Kuşadası Camileri


1.      Receb Paşa Camii

Defter kayıtlarında kale içerisinde yer aldığı belirtilen cami, Receb Paşa tarafından yaptırılmıştır. Her ne kadar Öküz Mehmed Paşa’nın kale içinde yaptırdığı camiye sonradan Receb Paşa adı verildiğine dair düşünceler bulunduğu ifade edilse de  kayıtlardan açıkça görüldüğü üzere aynı tarihlerde her ikisinden de ayrı cami olarak “Receb Paşa’nın bina eylediği” ifadesiyle bahsedilmektedir. Defterlerde Mehmed Paşa Camii konulu kayıtlar devam ederken 15 Şevval 1045 (23 Mart 1636) gibi erken tarihli kayıtta “Kuşadası’nda vâki’ Receb Paşa Camii…” ve “merhum Receb Paşa’nın vakfından Kuşadası nâm mevzide vâki’ cami…” ibareleri geçmektedir.


2.      Mustafa Çavuş Camii

Kuşadası’na tabi Çanlı karyesinde Mustafa Çavuş’un yaptırdığı camiye 1102 (1690/1691) yılında bir akçe ile müezzin ve 1116 (1705) yılında hatîp  1156 (1743/1744) yılında günlük iki akçe ile aşırhân, 1202 (1787/1788)  ve 1232 (1817)  yıllarında cuma vâizi ve hatîb tayini yapılmıştır.


3.      Hacı Hasan Camii

Kuşadası Hacı Hasan Mahallesi’ndeki Hacı Hasan Camii olarak geçmekte olup 1115 (1704) yılında imam ataması kaydı bulunmaktadır.

 

 

4.      Tekfurdağlı Hacı Mehmed Camii

Kuşadası Timurci/Demirci Mahallesi’nde Tekfurdağlı (Tekirdağlı) merhum Hacı Mehmed’in yaptırdığı camiye, 1136 (1724) yılında nukud vakıfları için mütevelli  , 1185 (1771) yılında ise vaiz tayini yapılmıştır.


5.      Hacı Şah Nâzır Camii

Kuşadası Türkman/Türkmen Mahallesi’nde el-Hâc Şah Nâzır Camii’ne 1141 (1729) yılında devirhân ve mütevelli tayini kaydı mevcuttur.


6.      Alacamescid Hacı Mustafa Camii

Kuşadası’nda Alacamescid Mahallesi’nde el-Hâc Mustafa’nın bina eylediği camiye 1144 (1731) ve 1224 (1809/1810) yıllarında cuma vaizliği ataması yapılmıştır. İlgili diğer kayıtlardan bânî el-Hâc Mustafa’nın, el-Hâc İbrahim’in oğlu olduğu bilgisi edinilmektedir . Hacı İbrahim’in oğlu Mustafa’nın yaptırdığı bu camiye 1199 (1784/1785) yılında hasbî (gönüllü) kayyım ve vakıf mütevellisi ataması yapılmıştır.  Ayrıca defterdeki bir başka kayıtta, Kuşadası Hacı Mustafa Camii’ne 1155 (1742/1743) yılında yapılan müezzin tayininden bahsederken Hacı Mustafa için “Tekfurdağlı” tanımlaması yapılmıştır.


7.      Giritli Camii

Mevki hususunda belirleyici bir bilgi vermeksizin “Kuşadası’nda Giritli Camii dimekle maruf yapı…” olarak ifade edilmiştir. Camiye 1155 (1742/1743) yılında kayyım ataması yapılmıştır .


8.      Nâibli Karyesi Ali Ağa Camii

 Kuşadası’nda Kâsım Paşa Vakfı Nâibli köyünde Ali Ağa’nın yaptırdığı camiye 1168 (1755) yılında hatîb, 1233 (1817/1818) yılında imam tevcihi kaydı bulunmaktadır.


9.      Keskin-zâde Hacı Mehmed Cami-i Kebîr

Kuşadası hısnı (kale, hisar) dâhilinde olduğu belirtilen camiye, bitişiğindeki vakıf dükkanlara 1125 (1768) yılında yapılan nâzır tayini vesilesiyle değinilmiştir. Bu caminin defterdeki başka bir kayıtta bahsi geçmemektedir.


10.  Bergos/Burgaz Karyesi Camii

 Karye adı bazı kayıtlarda Bergos olarak geçerken bazılarında Burgaz olarak belirtilmiştir. Kuşadası Bergos köyündeki camiye 1137 (1725) , 1145 (1732/1733)  ve 1190 (1776/1777)  yıllarında hatîb tevcihi kaydı bulunmaktadır. 1168 (1754/1755) ve 1248 (1832/1833 yıllarında yapılan imam ataması kaydında ise cami için “Kuşadası’na tabi Bergos karyesinde Hacı Halil’in yaptırdığı cami” ifadesi yer almaktadır. Dolayısıyla bir köyde iki ayrı cami ihtimali düşük olacağı için caminin sonradan Hacı Halil tarafından tamiri ihtimali akla gelmektedir. Ancak bu görüşü destekleyecek herhangi bir kayda rastlanmamıştır.

 Kayıtlarda adı geçen ancak bugün mevcut olmayan mescidler

1.      Köprübaşı Abdülaziz Mescidi

 Mescidin Kuşadası varoşunda Türkman/Türkmen Mahallesi’nde Köprübaşı mevkiinde olduğu anlaşılmaktadır. Köprü başında Abdülaziz’in yaptırdığı mescid zamanla harap olduğundan Dilli-zâde Hacı Mehmed tarafından tamir ettirildikten sonra Safer 1188 (Nisan/Mayıs 1774) tarihinde bu camiye imam tayini yapılmıştır . Yapının Zilhicce 1193 (Aralık/Ocak 1779/1780) tarihinde bir tamir daha geçirdiği, bu iş için mütevelli tayini kaydından anlaşılmaktadır. İlerleyen yıllarda yeniden harabeye dönen mescidin tekrar tamir ettirildiği, 1234 (1818/1819) yılında yapılan imam tayini kaydında belirtilmektedir.


2.      Halime Hatun Mescidi

 Kuşadası kale içindeki Dağ Mahallesi’nde Halime Hatun’un yaptırdığı mescide 1108 (1697) yılında yarım akçe ile kayyım, 1111 (1699/1700) yılında müezzin ve kayyım, 1203 (1789)  ve 1239 (1823) yıllarında günlük iki akçe ile imam ataması yapılmıştır.


3.      Seyyid Eyyüb Çelebi Mescidi

 Mağribli Mahallesi’ndeki mescide 1111 (1699/1700) yılında imam tayin edilmiştir. Şaban 1116 (Kasım/Aralık 1704) tarihli kayyım ataması kaydından Seyyid Eyyûb  Çelebi tarafından tamir ettirildiği öğrenilen mescide yine aynı tarihte imam tayini yapılmıştır.

4.      Öküz Mehmed Paşa Kervansaray Mescidi

Kuşadası Öküz Mehmed Paşa Han-ı Kebîri’nde bir mescid-i şerif bulunduğu, Zilhicce 1111 (1700) yılında yapılan hasbi kayyım ataması kaydından anlaşılmaktadır.


5.      Hacı Abdurrahman Mescidi

Kuşadası varoşunda Timurci/Demirci Mahallesi’nde olup 1115 (1704) yılında yarım akçe ile imam görevlendirilmesi yapılmıştır. Yapı, aynı tarihte müremmim / meremmetçi (tamirci) tayini kaydında “cami” olarak anılmıştır .


6.      Ali İmam Mescidi

Yapı, 1116 (1704/1705) yılındaki imam ataması kaydında, Kuşadası Timurci/Demirci Mahallesi’nde Ali İmam adındaki hayır sahibinin mescidi olarak anılmaktadır.


7.      Hacı Mahmud Mescidi

Kuşadası Türkman/Türkmen Mahallesi’nde el-Hâc Mahmud’un bina eylediği mescide 1 Muharrem 1138 (9 Eylül 1725) ve 1143 (1730/1731) tarihlerinde birer akçe ile imam tayini yapılmıştır.

 8Caferler Karyesi Hasan Halife Mescidi

 Kuşadası köylerinden Caferler adındaki köyde Hasan Halife’nin yaptırdığı mescide 1138 (1725/1726) yılında yarım akçeyle imam ataması yapılmıştır.


9.      Kızıl Mescid

Kuşadası’nda Çakallı (?) nâm karyede, Kadı nam mahallede Kızıl Mescid’e 1141 (1729) yılında imam tayini yapılmıştır.


10.  Hacı Osman Mahallesi Mescidi

 Kuşadası’nda 1156 (1743/1744) yılında Hacı Osman Mahallesi’nde bir mescide yapılan imam tayini vesilesiyle haberdar olduğumuz yapı hakkındaki bilgi bundan ibarettir.


11.  Ahmed Efendi Mescidi

Kuşadası Türkman/Türkmen Mahallesi’nde Ahmed Efendi nâm mescidin aydınlatılması işleri için 1156 (1743/1744) ve 1190 (1776/1777) yıllarında bir görevli tahsis edildiği bildirilmektedir.  1230 (1815) yılında mescidin yine aydınlatma işleri için mütevelli atanması kaydı mevcuttur.


12.  Hacı İbrahim Mescidi

Kuşadası’na tâbi Çanlı köyünün Kadı Mahallesi’nde Hacı İbrahim Mescidi’ne 1177 (1764) yılında imamet tevcihi kaydı bulunmaktadır .


13.  Abdülkerim Mescidi

Kuşadası kale dışında el-Hâc Abdülkerim’in bina eylediği mescide 1184 (1770)  ve 1221 (1806) ve 1224 (1809/1810) yıllarında imam tayini kaydı bulunmaktadır.


14.  Hacı Mehmed Mescidi

Kuşadası mahallelerinden Timurci/ Demirci Hasan Mahallesi’nde Hacı Mehmed’in yaptırdığı mescidin imamının görev ihmali nedeniyle öncekinin yerine 1204 (1790) yılında imam tayini yapılmıştır. 22 Rebîülevvel  1222 (29 Mayıs 1807) tarihinde ise günlük bir akçe ile yine imam tevcihi kaydı bulunmaktadır.


15.  Hacı Mustafa Mescidi

Kuşadası mahallelerinden Mûytâb/Moytâb Mahallesi’nde el-Hâc Mustafa’nın yaptırdığı mescide 1205 (1790/1791) ve 1228 (1861) yıllarında imam tayini yapılmıştır.


16.  Boyalı Mahallesi Mescidi

 Kuşadası Boyalı Mahallesi Mescid-i Şerifi’ne 1196 (1782), 1221 (1806)), 1224 (1809/1010) ve 1249 (1834) yıllarında imamet tevcihi kaydı mevcuttur.


17.  Hüseyin Ağa Mescidi

Kuşadası Gümrük civarında Hüseyin Ağa’nın yaptırdığı mescid-i şerife 1221 (1806) yılında imam tayin edilmiştir.


18. 
Muradoğlu/Murad Ali Mescidi

Kuşadası mahallelerinden Türkman/Türkmen Mahallesi’nde Muradoğlu/Murad Ali’nin yaptırdığı mescide 1188 (1774) , 1223 (1810/1811) ve 1232 (1818) yıllarında imam tayini yapılmıştır. Bazı kayıtlarda merhum “Murad Ali” (VGM, HD, nr.1216.57) bazılarında ise “Muradoğlu” şeklinde geçen ve iki ayrı yapı gibi algılanan mescidin, aynı yapı olduğu kanaatini taşımaktayız.


19.  Dizdar Mahallesi Mescidi

Kuşadası mahallelerinden Dizdar Mahallesi’ndeki mescid-i şerife 1232 (1817) yılında günlük bir akçe ile imam tayini yapılmıştır.

Yukarıda detaylı bir şekilde açıklandığı üzere bir zamanlar Kuşadası Türk-İslam beldesi olarak tanınır, camileri ve mescidleri ile günde 5 vakit ezan okunan , namaz kılan cemaatinin çok olduğu ve neredeyse her köşe başında bir cami e mescidin yer aldığı kadim bir Türk yurdu idi. Maalesef gerileme döneminden başlayarak bu güzelim camilerimiz ve mescidlerimiz önce cemaatsizlikten ve ilgisizlikten terk edildi. Daha sonraları ise İtalyan ve Yunan işgalleri sırasında ise birer birer ahır, depo, meyhane ve vb. yerler olarak kullanıldı.  Maalesef bugün Kuşadası merkezde ne acıdır ki tek “ mescid “ bile kalmadı.


 

(Kaynak : Günnur  AYDOĞDU-Hasan AKDAĞ , Hurufat Defterlerinde Kuşadası Kazası (1045/1636-1250/1835, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Haziran 2022, Cilt 7, Sayı 1, S 208-246)

 
 
 
Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi2
Bugün Toplam258
Toplam Ziyaret349623
Köşe Yazıları
Hava Durumu