• Anasayfa
  • Favorilere Ekle
  • Site Haritası
Site Menüsü
Site Haritası

Hükümet Konağı

KUŞADASI HÜKÜMET KONAĞI




Adı :                             Kuşadası Hükümet Konağı                      

Tescil tarihi:                  03.07.1987                

Sayı :                             3495                          

Pafta No :                     20L-1Va 58 Ada 4 parsel                 

Tescil eden kurum:       Türkiye Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu[1]



[1] Murat Saraç, Hükümet Konağı, Kuşadası Envanteri, Kuşadası Belediyesi 2013, sayfa 83

Cami kebir mahallesi, Atatürk Bulvarı ile  Cephane Sokağın birleştiği köşede, Mahmut Esat Bozkurt İlkokulunun yanında bulunan Hükümet Konağı tescilli tarihi yapılarımızdan biridir. Hükümet konağı Cumhuriyet döneminde betonarme yapı tekniği ile inşa edilmiştir ve bu yüzden iyi korunarak günümüze ulaşan eserlerden birisidir. Kuşadası Hükümet Konağı kentte ilk inşa edilen cumhuriyet yapılarının ilkidir. Bodrumlu ve iki katlı binanın giriş bölümüne mermer bir merdivenle ulaşılır. İki tarafında mermer sütunlar bulunan girişin tam karşısında üst kata ulaşımı sağlayan iki kollu bir merdiven vardır. Bina çevresinde üstlerini çevreleyen silmeler ile iki kat arasındaki ara silmesi mimarisinin dışa yansıyan hoş çizgileridir. Bahçe duvarlarının büyük bölümü ilk yapıldığı şekliyle korunmuş olsa da bahçe giriş kapısının üst kemerinde ve yan sokağa bakan bahçe duvarlarında değişiklikler göze çarpmaktadır bu da binanın çeşitli tarihlerde onarımlar gördüğünün kanıtıdır. Bina, Adliye sarayının yapılmasından sonra tamamen kaymakamlığa tahsis edilmiş ve bugün Kuşadası Hükümet Konağı olarak kullanılmaktadır.


 

KUŞADASI HÜKÜMET KONAĞININ TARİHÇESİ

             

 Erhan Yılmaz-Mahmut Ökçesiz

 

Kuşadası’nın Osmanlı’dan günümüze ulaşan tarihi binalarından biri de bugün kaymakamlık binası olarak kullanılan “ Hükümet Konağı” dır. Bugüne kadar tarihi hakkında araştırılma yapılmayan ve cumhuriyetin ilk yıllarında inşa edildiği konusunda fikir yürütülen bu bina dış görünümü ile Osmanlı dönemini hatırlatmasına rağmen değişik zamanlarda yapılan onarımlar sayesinde bir kısım özelliklerini kaybetmiş ve ilave yapılar eklenmiştir. Yaptığımız araştırmalar sonucunda Osmanlı devlet arşivlerinde binanın 1891 yılında tüm müştemilatı ile birlikte tamamlandığı ve açılışının yapılmasının uygun olduğuna dair  sadrazamlık makamının onayını içeren Osmanlıca bir belgeye ulaştık. Bu belgeyi Osmanlıca aslı ve günümüz Türkçesi ile birazdan okuyacaksınız. Bu belgeye ilaveten 19. yy Avrupalı gezginlerinden ve duyun-u umumiye görevlilerinden Fransız Vital Cuinet’in Türkiye seyahat notlarında da  Kuşadası hükümet konağı hakkında bilgi mevcuttur.

 Osmanlı devletinde sadrazam, vezir, şeyhülislâm ve kazasker gibi yüksek rütbeli devlet adamlarının ikametgâhı olan konaklar[1] Osmanlı devri Türk toplum hayatında önemli bir yere sahiptir. Konaklar gerek hacim, gerek teşkilat bakımından adeta birer küçük saray idiler. Öyle ki devletin güçlü olduğu dönemlerde vezir konaklarında hizmet görenlerin (kapı halkı) sayısı iki-üç bine kadar ulaşmaktadır. Bu konaklar ayni zamanda dönemlerinin birer kültür ve sanat akademileridir. Ünlü şairlerin,  hattatların, musikişinasların, yazarların ve vb.  edebi ve sanat çevrelerinin eserlerini meşk ve icra ettikleri yerlerdir.

19.yy gelinceye kadar yönetim işleri için inşa edilmiş veya bu amaçla tahsis edilmiş ayrı kamu binalarının olmadığı bilinmektedir. Bu döneme kadar, atanan valiler, eyalet merkezinde kendilerine ayrılan veya kendileri için kiralanan konakta oturmuşlardır. Küçük yerleşim yerlerindeki birçok kamu binası hakkında, arşiv kayıtlarında “bedel-i icâr (kira bedeli)”a dair yapılan yazışmalar, Osmanlı’nın son döneminden Erken Cumhuriyet Dönemi’ne kadar uzanan bir süreci kapsamaktadır. Valilerin ailesiyle yaşadığı, kapı halkının bir kısmını barındırdıkları bu konaklar, aynı zamanda devlet işlerini yürüttükleri yerlerdir.[2]

 19. yy başları Osmanlı devletinin idari, kültürel ve sosyal yapısının tamamen değiştiği, II. Mahmut tarafından başlatılan köklü reformların yapıldığı bir dönemdir. Bu dönemde önce Yeniçeri ocağı kaldırılmış, Bektaşilik yasaklanmış, tarikatlar bir disiplin altına alınmış ve  büyük toplumsal dönüşümler yaşanmıştır. II. Mahmut ile başlayan reform ve Batılaşma dönemi ondan sonra gelen padişahlar tarafından da devam ettirilmiştir.  3 Kasım 1839'da Topkapı Sarayı Gülhane Meydanı'nda dönemin aydınlarından Mustafa Reşid Paşa tarafından okunan Tanzimat Fermanı (Gülhâne Hatt-ı Hümâyunu) nda, 150 senedir bozulmuş olan devlet kurumlarından söz eden bir özeleştiri ile birlikte, Osmanlı uyruğunda olan herkesin can, mal ve ırz güvenliğinin, vergi adaletinin sağlanacağı, mülkiyet hakkının korunacağı, askerlik yükümlülüğünün bir süreye bağlanacağı, yargısız infaz yapılmayacağı, rüşvetin önleneceği, memleketin ve ahalinin kalkınması için her türlü önlemin alınacağı ve bu kararlara bütün yetkililerin yemin ederek uyacakları vurgulanmıştır.[3].

 Bu reformlara bağlı olarak, 19.yy ikinci yarısında merkez ve taşra yönetiminde rol alacak bürokratların görevlerini yaparken kullanacağı binalar inşa ettirilir. Doğal olarak bu yapılanmanın öncelikli odak noktası hükümet konağıdır ve sırasıyla konağa, adliye, telgrafhane, karakol, hapishane, zaptiye koğuşu gibi binalar da eklenmiştir. Tanzimat sonrası 1864 yılında ilk defa Vilâyet Nizamnamesi yayımlanmış ve  idarî değişikliklere gidilmiştir. Osmanlı’nın ideolojik yapılanmasının yeni temsil mekânları Hükümet Konaklarıdır..[4]

1864 yılında ortaya çıkan bu değişimle birlikte, kentlerin mekânsal biçimlenmesinde hükümet konakları yeni kentsel öge olarak  ortaya çıkmıştır. Sultan II. Mahmud döneminde merkeziyetçi örgütlenme girişimleriyle başlayan, Tanzimat’la hızlanan yeni yönetim organlarının kuruluşu, “devlet dairesi” olarak adlandırılan tüm bu yapıların inşa edilmesi sonucunu doğurmuştur. Böylece Osmanlı’da Tanzimat sonrasında egemen olan ideolojik yönelimlerle şekillenen erkin mekânları yeni işlevlerle yeniden biçimlendirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin uzun süreli son dönemi olan 19.yy da Sultan II.Abdülhamid’in saltanatı boyunca (1876–1909) imparatorluk genelinde özellikle şehirlerde sosyal ve ekonomik alanda büyük değişimler yaşanır. Bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu'nun genelinde büyük çaplı imar faaliyetleri ile Osmanlı kentlerinde çağdaş kent düzenlemeleri, devlet kurumlarının ihtiyaç duyduğu kamu yapıları ve kamusal anıtlar inşa edilir. Bu binaların büyük bir bölümü, günümüzde hâlâ kullanılmaktadır.[5] Hükümet konağı binaları, erkin sembolü olarak Osmanlı coğrafyasının en ücra köşesine kadar eyalet, sancak ve kaza merkezlerinde inşa edildiler. Temsil edilen idari birime bağlı olarak, eyalet ya da sancak merkezlerindeki binaların mevcut yerel doku içinde büyük boyutlu, anıtsal ve gösterişli oldukları görülmektedir. Bu yapılar Osmanlı merkezi yönetiminin Tanzimat düşüncesiyle değişen yönetim anlayışının, devletin imparatorluğun her köşesine ulaştığını göstermek amacıyla inşa edilmiştir. Osmanlı’da Tanzimat’ın ilânıyla başlayan batılılaşma yönelimi, ideoloji olarak şehirlerde yapısal ve mekânsal değişikliklerle sonuçlanmıştır.

 Kuşadası,  1864 Vilayet Nizamnamesi ile Aydın Vilayetine bağlanmıştır. Tanzimat sonrası II. Abdulhamit binalarından biri olan Kuşadası Hükümet Konağının yapım tarihi elimizdeki Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Devlet arşivlerinden elde ettiğimiz Osmanlıca[6] belgeye göre Kuşadası Hükümet Konağının yapımına 1889 yılında başlandığı ve binanın yapımının iki yıl sürdüğü ve 20 Şubat 1306 Hicri ve 4 Mart 1891 Miladi olarak hizmete açıldığı belirtilmektedir. Bu belge  Kuşadası Hükümet Konağının bugünkü durumu ile Kuşadası Kaymakamlık binasının tarihi hakkında ulaştığımız ilk arşiv belgesidir.

Kuşadası Hükümet Konağı  tarihi ile ilgili bir başka belge ise  Fransız  gezgin ve araştırmacı Vital Cuinet’in Kuşadası hakkındaki seyahat notlarıdır. Vital Cuinet, 1833-1896 yılları arasında yaşamış Fransız araştırmacı ve yazardır. 19. yy başlarında Düyun-u Umumiye adına Osmanlı kentlerinin ekonomik, sosyal ve kültürel envanter çalışmalarını yapmakla görevlendirilmiştir. Düyun-u Umumiye, Vital Cuinet’e bu çalışmayı yaptırarak Osmanlı'ya borç vermeden önce Osmanlı'nın ekonomik yapısı hakkında bir envanter çalışması yaptırır. Vital Cuinet'in yaptığı bu çalışmalar daha sonraları 1892'de Paris'te, “ La Turquie d'Asie Géographie Administrative [Asya'nın Türkiye'si - İdari Coğrafyası “ismi ile kitap olarak yayımlanmıştır. Bu kitapta sancakların ve sancaklara bağlı kazaların coğrafi, idari, nüfus, etnik ve dinsel durumu, kısacası, "Küçük Asya'nın her taşrasının tarifli ve mantıklı istatistiği" yer almaktadır. Birçok ciltten oluşan bu kitabın İzmir ile ilgili kısmı “Bir zamanlar İzmir” kitabı ile  okuyucu ile buluşmuştur.

Fransız yazar Vital Cuinet’in Kuşadası Hükümet Konağı hakkındaki yazısı şöyledir.[7] ;  “ … hem modern, hem şeriat hükümlerine göre hükmeden başkanlığını Kadı’nın yaptığı, öncelikli duruşmaların bakıldığı bir mahkemesi vardır. Baş hakim ve yardımcılarından biri Müslüman diğer yardımcısı ise Hristiyan’dır. Belediye, eğitim ve ziraat meclisleri de Müslüman ve Hristiyanlardan oluşur. Haberleşmenin Türkçe ve Avrupa dillerinde yapılan uluslararası hizmete açık bir telgraf istasyonu bulunur. Biri liman, biri karantina, biri gümrük ve fenerden, biri yerel gelir ve giderlerden, biri de türün yönetmeliğinden sorumlu başkanlıkları bulunur. Ortalama gelirleri olduğundan düşük gösterilir. Hükümet Konağı, birinci katında, altısı atlı, altısı  yaya 12 zaptiye (jandarma) dan oluşan emniyet ve mahkeme hizmetine uygun odaların bulunduğu, kaymakamlığın zemin katında ise gayet geniş ve havadar  hapishaneler mevcuttur. Kaymakam İbrahim Saib Bey tarafından 12 Şubat 1891 tarihinde açılışı yapılan, çok güzel ve son derece yeni olan bu binada, Belediye, Ziraat Bankası ve birçok resmi daire yerini almıştır.  Masrafları yarı yarıya devlet ve şehir halkından olmak üzere yine bu memurlar tarafından inşaası tamamlanıp bakımı üstlenilmiştir. “

 Fransız araştırmacı ve duyunu-u umumiye görevlisinin seyahat notlarına göre Kuşadası hükümet konağı iki katlı olup 12 odalı ve geniş iki salonu bulunan bir binadır. Binada kaymakamlık makamına ilaveten adliye, emniyet, gümrük, liman, fener ve belediye hizmetlerinin verildiği yani devlet organlarının tamamının bir arada bulunduğu belirtilmiştir. Hükümet konağının tarihi ise 12 Şubat 1891 olarak verilmiş ancak Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Devlet Arşivleri kayıtlarında bu tarih 4 Mart 1891 olarak verilmektedir.

Sonuç olarak ; Kuşadası Hükümet Konağı  Tanzimat dönemi sonrası Osmanlı ülkesinin her tarafında yapılan ve devletin gücünün en ücra köşelerine kadar ulaştığını gösteren,  zamanın gösterişli ve görkemli kamu binalarından biridir ve aynı zamanda merkezi otoriteyi temsil etmektedir. Şu ana kadar yaptığımız araştırmalar göstermektedir ki Kuşadası Hükümet Konağı kesin olarak son dönem bir Osmanlı yapısıdır ve zaman içerisinde ihtiyaçlara göre değişik onarımlar ve ilaveler geçirmiştir. Bu tarihi bina hakkındaki araştırmalarımız devam etmektedir. Yeni belgeler buldukça ve yeni bilgiler edindikçe önce kaymakamlık makamına arz edilecek  ve daha sonra yayınlanacaktır.

 

EK BELGE 1 :

 

CUMHURBAŞKANLIĞI OSMANLI ARŞİVİ

 

DHMKT-01817   tarih  : 20 Şubat 1306 / 4 Mart 1891

Konu: Hükümet Binasının yapımının tamamlanması

 

Evrak numarası : 266-19

Sevk tarihi : 20 Şubat 1306 / 4 Mart 1891

Müsvedde Tarihi  : 28 Receb 1306 / 30 Mart 1889

 

Huzur-u ali-yi  hazret-i sadaret penahiye ;

 

Kuşadası’nda ikmal-i nizamına iptidar olunan  Hükümet Konağında saye-i muaffakane-i hazret-i padişahi de  reside-i hüsn-ü hitam olunan  ve bu vesile ile de dava-yı ömr-ü şevket-i cenab-ı Zillullah dava-yı mukaddes  ve makarr-ı mefas-ı  ref-i bargah-ı kibriyalarının  ve teferruatına dair Aydın vilayetinden varid olan tahrirat leffen takdim-i  huzur-u sami-i sadaret penahileri kılınmış olmağla emr-ü ferman menlehül emrindir.

 

İsmet

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ

 

Sadrazamlığa yazılan tezkirelerin korunması ve itina gösterilmesi gerekmektedir.

 

Evrak numarası : 266-19

Sevk tarihi : 20 Şubat 1306 / 4 Mart 1891

Müsvedde Tarihi  : 28 Receb 1306 / 30 Mart 1889

 

Sadrazamlık yüce makamına,

Kuşadası’nda padişahlık makamının izni ile hükümet konağının yapımı işi bitirilmiştir ve bu sebeple de  devletin  yüce şiarı bir kez daha hayata geçirilmiştir. Sadrazamlığın kararları ve bu bina yapımına  ilişkin Aydın Vilayetinden gelen  yazılar dürülü olarak yüce makama sunulmuştur.  Bu konuda ve her konuda emir ve ferman yüce makamınızındır.

 

İsmet

 

 

 Kaynakça

Akyıldız, A. (1993). Tanzimat döneminde Osmanlı merkz teşkilatında reform. İstanbul: Eren yayınları.

Belen, D. N. (1978). Kuşadası Şehri Ortaya Çıkışı ve Tarihi. Aydın: Aydın İl Kültür Müdürlüğü.

Çadırcı, M. (1997). Tanzimat döneminde Anadolu kentlerinin sosyal ve ekonomik yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Halaçoğlu, N. K. (2018). Tanzimat Sonrası Osmanlı Rumeli VilayetleriHükümet Konaklarında İdeoloji ve Erk'in Mimari Temsili. Ankara: Atılım Üniversitesi Fen Biilimleri Enstitüsü basılmamış doktora tezi.

Hisar, A. Ş. (1968). Boğaziçi yalıları, geçmiş zaman köşkleri. İstanbul.

(4 Mart 1891). Kuşadası Hükümet Konağının bitirilmesi. İstanbul: Başkanalık Osmanlı Arşivi.

 

     

 

                        

  



[1] Abdülhak Şinasi Hisar, Boğaziçi Yalıları, Geçmiş Zaman Köşkleri, İstanbul, 1968, s.119.

[2] Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’ nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1997, s. 17;               

 

[3] Akyıldız, Ali, Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Merkez Teşkilatı’nda Reform (1836-1856), Eren Yay., İstanbul, 1993.

[4] Neval Konuk Halaçoğlu, Tanzimat sonrası Osmanlı Rumeli Vilayetleri Hükümet Konaklarında İdeoloji ve erk, Atılım Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2018 , sayfa 22

[5] Neval Konuk Halaçoğlu, a. g. e, s 23

[6] BOA, DHMKT-01817 , 20 Şubat 1306 / 4 Mart 1891 , Kuşadası Hükümet Binasının  yapımının bitirilmesi

[7] Dr. Nezahat Belen, Kuşadası şehri  Ortaya Çıkışı ve tarihi , Aydın İl Kültür Müdürlüğü yayını 1978, s 46

 

 

Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi3
Bugün Toplam206
Toplam Ziyaret349571
Köşe Yazıları
Hava Durumu